دکتر حمید سجاد هستم متخصص غدد. در این مطلب میخواهم درباره انواع داروهای دیابت که در درمان بیماران دیابتی استفاده میشود صحبت کنم.
تنوع این داروها امروزه خیلی زیاد شده و داروهای ترکیبی زیاد هم وارد بازار شدند و هر دارویی هم با برندهای مختلف وارد بازار شده است.
چیزی که مسلم هست تجویز این داروها با پزشک معالج هستند، ولی خوب است که بیماران اطلاعات کافی درباره داروهایشان داشته باشند. بیماران باید اسم دارو بدانند، دوز دقیق دارو و روش مصرف صحیحشان را بدانند و با خطرات احتمالی و هشدارهای دارو آشنا باشند.
اگر بیمار اطلاعات خوبی در مورد داروهایشان داشته باشند خیلی به نفع سلامتی آنها است چون به بهترین وجه از مزایای دارو استفاده میکنند و مواظب خطرات احتمالی آن هستند. این که بعضی بیماران فقط به رنگ دارو اکتفا میکنند کافی نیست.
اولین دارویی که میخواهم اشاره کنم داروی متفورمین است. این دارو بعد از انسولین قدیمیترین دارویی هست که برای درمان دیابت استفاده میشود، شاید نزدیک به۵۰ سال. علاوه بر درمان دیابت در پیشگیری از دیابت در بیماران پیش دیابتی هم موثر است. هم میتواند قند ناشتا را کم کند، هم قند پس از غذا را کم میکند. کمترین ریسک کاهش قند را در بین داروهای خوراکی دیابت دارد. ریسک بیماریهای قلبی و تنگی عروق قلبی رو هم کم میکند.
اگه قصد شروع دارو برای بیمار داشته باشیم برای مریض بهتر است این دارو همراه با یک داروی دیگه تجویز کنیم. اگر قصد زیاد کردن دوز دارو را داشته باشیم باید هر دو تا سه هفته یک بار، دوزش را زیاد کنیم. کار آن این است که تولید قند را در کبد کم میکند و ورود قندها را به سلول تسهیل میکند. میتواند دو تا سه کیلو از وزن دیابتیها را کم کند که البته زمان لازمه که همان دو تا سه کیلو هم کم بشود.
باعث بهبود وضعیت چربی بیمار میشود. در کبد چرب هم مصرف دارد. برای پر مویی زنانه و در تخمدان پلی کیستیک هم مصرف دارد و باعث بهبود خونریزی رحمی میشود. ناباروری و در مقاومت به داروی کولومیفن هم مصرف دارد. هم باعث تخمک گذاری میشود هم باعث سیکل منظم قاعدگی.
اگر بخواهیم دارو را شروع کنیم همان طور که گفتم برای بیمار متفورمین گزینه خوبی است چون داروی موثر و ارزانی است و عوارض شناخته شدهای دارد.
در مواردی که کمتر از ۵ سال از دیابت بیمار گذشته است، این دارو بیشتر مفید است. در بیماران دیابتی که چاق هستند میتواند گزینه خوبی باشد. متفورمین فرم آهسته رهش هم دارد که عوارض گوارشی آن کمتر است. از نظر عوارض میتواند باعث اسهال، بیاشتهایی، کمبود ویتامین ب ۱۲، طعم فلزی در دهان و اسیدوز لاکتیک بشود که معمولاً این عوارض نادر است.
درباره روش درمان دیابت با رفلکسولوژی چیزی میدانید؟
دست دوم داروهایی که می خواهم معرفی کنم گروه خانواده سولفوری اورهها است که از داروهای معروف آن داروی گیلی بن کلاماید و گیلی کلازید است. این داروها خیلی قدیمی هستند و اکثریت آنها دیگر استفاده نمیشوند. دیابتیهای قدیمی ما هنوز دارند از گیلی بن کلاماید استفاده میکنند.
خیلی از بیمارها به این داروها عادت کردهاند ولی اگه بخواهیم از این دسته داروها برای بیمار شروع کنیم، دیگر از اینها برای بیمار نمینویسیم. مگر فرمهای آهسته رهش اینها مثل دیابزید که آهسته رهش است، گیلی کلازید است و یا دیامیکرون که آن هم آهسته رهش گیلی کلازید هست. قرص های ترکیبی متفورمین و گیلی بن کلاماید هم هست در بازار به نام گلوکووان. این دسته داروها از دور مصرف خارج شدهاند برای این که قدرت کمی دارند، عوارض زیاد دارند، عوارضشان هم کاهش قند خون یا هایپر گلی سمی است و اضافه وزن و همین طور تداخل زیادی با داروهای دیگر دارند.
از نظر مکانیسم اثر، محرک ترشح انسولین هستند. کلر پرو پامید طولانیترین اثر را دارد و نتا گلی ناید کمترین طول اثر را دارد. یک اشکال دیگر اینها این است که پس از چند سال به اینها تحمل پیدا میشود. چون سلول تولید کننده انسولینی دیگر وجود ندارد که اینها بخواهند روی آن اثر کنند. همان طور که گفتم این داروها تداخلهای زیادی با بقیه داروها دارند. با داروهایی مثل وارفارین، کتوکونازول و آسپرین.
اینها را باید با فاصله کمی از غذا خورد. یک مشکل عمده اینها خطر هایپر گلی سمی اینها است که مخصوصاً در بیماران سن بالا، ایجاد مشکل میکند و اگر اتفاق بیافتد بیمار باید حداقل چهل و هشت ساعت در بیمارستان بستری و تحت نظر باشد. مصرف اینها در نارسایی کبدی و کلیوی قابل توجه توصیه نمیشود.
یک دسته دیگر دارویی داریم که داروهای پیو گیلی تازون و رزی گیلی تازون در این دسته هستند. کارشان هم این است که تولید قند در کبد را کم میکنند، مقاومت به انسولین را کم می کنند، مصرف قند را زیاد میکنند، در سطح سلول ها حساسیت به انسولین را زیاد میکنند و اثر خوبی روی چربیهای خون دارند. اینها خطر مختصر شکستگی استخوان، خطر مختصر ادم اکولای چشم و باز هم خطر کمی از نظر سکتههای قلبی دارند و باعث افت هموگلوبین میشوند.
اینها هم قند ناشتا را کم میکنند و هم قند پس از غذا را. مصرف دیگر اینها در تخمدان پلی کیستیک است. این داروها طی چند هفته تا چند ماه، درد را کم میکنند. این داروها برای پیشگیری از دیابت در افراد در معرض خطر هم خوب است. در بیماری فعال کبدی از این داروها نباید استفاده شود و در بیماران دارای نارسایی کلیه تنظیم دوز لازم نیست.
در کسانی که نارسایی قلبی دارند این دارو باید با احتیاط تجویز شود. قرصهای رزی گیلی تازون در ایران وجود دارد.
داروی پروملین تاین از دسته دیگر داروهای دیابت است که اشتها را کم میکند و باعث آهسته کردن تخلیه معده و کاهش گلوکاگون میشود که نتیجه این تغییرات کاهش قند خون است. داروی پروملین تاین به صورت زیر پوستی تزریق میشود و به سرعت هم جذب میشود. اگر با انسولین تجویز میشود باید دوز انسولین کم بشود. شایعترین عارضه آن تهوع و استفراغ است. حسن آن این است که از نوسانات شدید قند در ارتباط با غذا جلوگیری میکند. معمولاً با انسولین تزریق میشود و قند پس از غذا را کم میکند و هموگلوبین سه ماهه را به خوبی کم میکند. در نارسایی کلیه نیاز به تنظیم دوز ندارد. انتخاب صحیح بیمار خیلی مهم است و در مواقعی که از انسولین جواب نمیگیریم این دارو را به رژیم انسولین اضافه میکنیم. در کسانی که قند سه ماهه بالای نُه درصد دارند این دارو تجویز نمیشود.
در کسانی که خطر هایپر گلی سمی مکرر دارند یعنی کاهش قند خون مکرر دارند و در بچه ها و کسانی که مشکل گوارشی دارند پروملین تاین تجویز نمیشود. این دارو دقیقاً قبل از وعده غذایی باید تزریق بشود. باعث کاهش مختصری در قند سه ماهه میشود. اگه این دارو میریم باید دوز انسولین پیش از وعده غذایی بیمار رو کم کنیم.
دسته دیگر داروهای دیابت گروهی هستند که داروهای اکسن تاید و لیا گلو تاید و ویکتو زا در این گروه هستند. اینا روی هورمون های خاصی اثر دارند که من حالا اسمشان را نمیآورم که در نهایت باعث کاهش قند میشوند. اینها به صورت تزریقی باید استفاده بشوند این داروها یا به صورت تکی استفاده میشوند و یا به صورت همراه با متفورمین و یا گروه سولفورین اورهها و یا گروه تیازول گیلی تازونها این دارو را نباید با انسولین استفاده کنیم. چون خطر هایپر گلی سمی شدید داره این دارو میتواند قند سه ماهه را بین یک دهم تا نیم کم کند.
دسته دیگری از داروهای دیابت گروهی هستند که داروهای ویدا گریپ تین، سکسا کریپ تین، سیتا گریپ تین در آن قرار دارد که مهمترینش و آنچه که بیشتر در جامعه ایران مصرف دارد، سیتا گریپ تین است. این داروها مهارکننده… مهارکننده هورمونی به اسم جی ال پی وان هستند که همین جی ال پی وان اثر مفیدی روی متابولیسم قند دارد. قرصهای این دارو با برندهای مختلف در دوزهای 25، ۵۰ و ۱۰۰ میلی گرمی وجود دارد. خطر هایپر گلی سمی با سیتا گریپ تین ندارد و افزایش وزن نمیدهد. در نارسایی شدید کلیه این دارو تجویز نمیشود ولی در موارد خفیف و متوسط منع تجویز ندارد. در نارسایی قلبی و نارسایی کبدی باید با احتیاط تجویز شود. با انسولین، سیتا گریپ تین را تجویز نمیکنیم چون خطر هایپر گلی سمی دارد و در کسانی که سابقه آنژیو ادم و حساسیت به دارو و درد مفاصل دارند، دارو تجویز نمیشود.
گروه بعدی داروهای دیابت، خانواده آلفا گلو کوزیداز است که داروهای آکاربوز و میگلیتون در این گروه است که آکاربوز معروفتر است. آکاربوز تنها داروی خوراکی است که در دیابت نوع یک استفاده میشود. کارش این است که آنزیمی که قندهای کمپلکس را به قندهای ساده تبدیل میکند مهار میکند. بیشتر برای کم کرد قند پس از غذا است. هیچ اثری روی قند سه ماهه ندارد. در نارسایی کلیه و کراتین های بالای دو تجویز نمیشود. باید درست قبل از غذا استفاده بشود. در پیشگیری از دیابت در پیش دیابتیها هم داروی مفیدی هست. یک مشکل استفاده از این دارو عوارض زیاد گوارشی اون هست مثل نفخ و دل درد. در بیماران آی بی اس یا کسانی که بیماری روده تحریک پذیر دارند بهتراست تجویز نشود.
خانواده دیگری در داروهای دیابت هستند که جدیدند به نام گروه اس ال جی تی دو معروف شده و داروی معروف امپا گلیف لوزین هم جزء همین دسته است. اینها کارشان این است که باعث دفع قند از کلیه ها میشوند و جذب قند را در کلیه ها مهار میکنند. اثر این دارو کاملاً مستقل از انسولین است و هیچ ربطی به انسولین و حساسیت انسولین و ترشح آن ندارد. تجربه بالینی با این دارو فعلاً زیاد نیست. یک مشکلی که با این دارو دیده شده این است که چون قند ادرار زیاد شده و عفونتهای ادار و واژینال هم زیاد شده است.
داروی دیگر این گروه که نسبتاً آن هم معروف است به اسم کانا گلیف لوزین هست. یک حسن این گروه داروها این است که اثر محافظتکننده خوبی روی قلب دیابتی ها دارند. میدانیم که یکی از علل مهم مرگ و میر بیماران دیابتی سکته های قلبی و نارسایی قلبی است و این دارو نشان داده که توانسته است از این نظر مفید باشد. این دارو سطح قند را زیاد کم نمیکند و سطح قند سه ماهه رو هم در حد هفت دهم تا یک و یک دهم کم میکند.
همچنین بخوانید: