امروز میخواهیم راجع به مشکلاتِ خواب با هم صحبت کنیم. مشکلاتِ خواب بسیار متنوع هستند. امّا بخشِ عمدهای از آن به جهتِ داشتنِ مشکلاتِ جسمی یا مشکلاتِ روانی هست. یعنی من ممکن هست یک مشکلی در جسمم باشه، یک بیماریِ جسمی داشته باشم و مشکلاتی در خواب هم برایم به وجود بیاد. یا یک اختلالِ روانی – خلقی دارم، و به تبع آن مشکلاتی در خواب هم داشته باشم.
این دو دسته باید اوّل به اون بیماریِ جسمیِ یا اختلالِ روانیمون بپردازیم. یعنی اختلالِ در خوابِ من، به صورتِ مستقل وجود ندارد. امّا خودِ اختلالِ خواب یک علائمی دارد که الان با هم بررسی میکنیم. اگر این علائم را دارم پس باید به درمانِ خودم در این زمینه بپردازم. آدمها در سن و شرایطِ مختلف به میزانِ خوابِ متفاوتی نیاز دارند.
اینکه اعلام میشه هر فرد در طولِ شبانهروز باید 7 – 8 ساعت بخوابه، یک قاعدۀ کلّی هست و درجۀ اهمیتِ آن از نظرِ شخصیِ ما پایینتر هست. اگر من با تعدادِ ساعتِ خوابِ مثلاً 5 ساعت، 4 ساعت، هم آدمِ سرحالی هستم و میتونم به راحتی و به خوبی به همۀ فعالیتهایِ روزانهام بپردازم، پس همون تعداد ساعتِ 4 – 5 ساعت برایم کافی هست و نیازی نیست نگرانِ این باشم که آخ چرا من 7 – 8 ساعت در طولِ شبانه روز نمیخوابم.
مثلاً آدمها حول و حوش سنِ شصت سالگی یا بالاتر ممکنه خوابشون بریده بریده بشه در طولِ شبانهروز، این یک روالِ طبیعی هست و نباید ایجادِ نگرانی بکنه. یا در کودکان به نوعی؛ میخواهم این رو عرض کنم خدمتتون که هر آدمی با تعداد ساعت خوابی که داره، اگر حالِ خوبی داره، حسِ خوبی داره، از فعالیتهایِ روزانهاش باز نمیماند، هیچ مشکلی نداره. مهمش اینه که ما به اون این اطمینانِ خاطر رو بدیم همین تعداد ساعت خوابی که داری برایت کافی هست. نگرانِ این نباش که مطابقِ موازینِ قانونی نمیخوابی. مهم نیازِ جسمیِ ما آدمها به خواب هست. اما اگر با بررسیِ این علائم که الان عرض میکنم متوجه شدم که من دچارِ اختلالِ خواب هستم، پس باید راهِ درمانش رو پیش بگیرم. علائمی که ممکنه ما آدمها داشته باشیم هنگامِ ابتلا به اختلالِ خواب، مثلاً مشکل در به خواب رفتن هست.
آیا درباره جدیدترین روش درمان اختلال خواب چیزی میدانید؟
مشکل در ادامه داشتنِ خوابمون، هر چند ما خسته هستیم. یک موقع واقعاً خستهایم و جسممون به خواب احتیاج داره و دیگه نمیتونم بیشتر از اون بیدار بمونم امّا خوابم نمیبره. یا خوابم میبره ولی بعد از مدّتِ کوتاهی بلافاصله از خواب بیدار میشم.
خواب رفتن در طولِ روز. مشکل در تمرکز، مشکل در حافظه، ناتوانی در تصمیمگیریهایِ معمولی، افزایشِ حوادث و آسیبهایی که در طولِ روز ممکنه برایِ ما پیش بیاد. مثلاً افزایشِ تصادف کردن در طولِ روز. یک همچین علائمی میتونه به من هشدار بده که ممکنه دچارِ اختلالی از جنسِ خواب باشم و باید به آن بپردازم.
خب بریم سراغِ اینکه من با چه پرسش و پاسخهایی میتونم تشخیص بدم که آیا ختلال در خواب دارم یا ندارم؟ از اینجا شروع میکنیم. آیا این موارد رو داریم یا داشتیم قبلاً یا نه؟ آیا من هنگامِ خواب خُرخُرِ بلند میکنم یا تنفسام قطع میشه؟ آیا بازههایی از خواب در روز رو با وجودِ تلاش برایِ بیدار بودن تجربه میکنم؟ آیا هنگامِ رفتن به رختخواب، درد یا احساسِ ناراحتی در پاهایِ خودم یا هنگامِ حرکت در عضلاتِ خودم دارم؟ تجربه میکنم در عضلاتِ پایِ خودم؟ اگر جوابم به اینها بله هست، خیلی خوبِ که من به یک پزشک مراجعه کنم چون احتمال داره که دچارِ اختلالِ خواب باشم. مراجعه به پزشک همواره کمککننده هست و بهترین و مؤثرترین روش هست.
امّا اگر جوابم به آن سؤالات خیر هست، این سؤالات رو هم از خودم بپرسم. آیا من یک مشکلِ طبیِ خاصی دارم که ممکنه خوابم رو به هم ریخته باشه؟ به این فهرست نگاه کنید. مثلاً آیا من داروهایی مصرف کردم که ممکنه عوارضش رویِ خوابم تأثیر گذاشته باشه؟ آیا من یک احتناقِ مزمنی در بینیِ خودم دارم؟ پولیپی دارم؟ آلرژی و حساسیتی دارم؟ آیا سوزشِ سرِ دل دارم؟ اسهال دارم شب هنگام؟ ممکنه آدمِ چاقی باشم تکررِ در ادرار داشته باشم؟ اگر این علائمِ جسمی رو دارم، پس باید به اون مشکلاتِ جسمیِ خودم بپردازم، رفعشون کنم تا مشکلِ در خوابم هم رفع بشه. یعنی اون اختلالی که به نوعی در خوابِ من هست عارضه از این مشکلاتِ جسمی هستش. اگر من این کارها رو انجام دادم، به مشکلاتِ جسمی هم پرداختم، رفعشون کردم، امّا اختلالِ خوابم درمان نشد، حتماً به پزشک مراجعه کنم.
خب، مشکلاتِ خواب رو داریم بررسی میکنیم. میخواهیم توصیههایی برایِ خودیاری یا به نوعی توصیههایِ خودمراقبتی رو هم کنارش بگیم تا بتونیم به خودمون به راحتی کمک کنیم.
شمارۀ یک میگوید سعی کنیم دلیلِ مشکلِ خوابتون رو پیدا کنید. دقّت کردین، ما هم در اختلالاتِ خلقی و هم در اختلالاتِ اضطرابی، و هم در اختلالاتِ خواب، اولین کاری که میکنیم باید منشاء اونها رو جستجو کنیم و پیدا کنیم و لیست کنیم؛ بنویسیم. بعد بریم سراغِ اینکه برایِ هر کدوم باید چه کاری انجام بدیم.
وقتی داریم این علتها رو مینویسیم، باید حواسم باشه که آیا علتی که دارم مینویسم یک علتِ احساسی – عاطفی هست؟ آیا مشکلی که دارم مینویسم مشکلِ محیطی هست؟ به خصوص در موردِ خواب. مثلاً جایِ خوابم خوب نیست؟ نور زیاد هست؟ سر و صدا هست؟ مشکلِ محیطی دارم؟ آیا مشکلاتی در شیوۀ زندگی کردنِ من هست؟ مثلاً مصرفِ موادِ الکلی دارم؟ مصرفِ موادِ مخدر دارم؟ کارِ شبانه دارم اختلال در خوابم به وجود آمده؟ ورزش و تحرکاَم کم هست جسماَم خسته نمیشه که ممکنه مشکلاتی در خواب داشته باشم؟ یا این کارهایِ سخت و سنگین رو آخرِ شب انجام میدم و بدنم رو از اون حالتی که میخواهد به خواب برود، خودم خارج میکنم؟ به این دسته از علائم و مواردی که برایِ خودمون مینویسیم به عنوانِ عللِ ایجاد کنندۀ اختلال در خواب توجه داشته باشیم.
برایِ داشتنِ بهداشتِ خواب، یک روال و روشِ طبیعیِ درست برایِ خوابیدن، این موارد رو دقّت کنید و انجامش بدید.
امیدوارم که ما متوجه باشیم چقدر این روشهایِ خودمراقبتی، این توصیههایِ بهداشتی مؤثر و کمک کننده هست. اوّلاً میتونه پیشگیری کنه که ما اصلاً به اینها دچار نشیم. به این نوع اختلالاتی که داریم بررسی میکنیم. دوماً اگر در مراحلِ مقدماتی یا اولیهاش هستیم، کمک به بهبودیِ ما دارند و سوماً اینکه در تمامِ مراحل ما داریم متذکر میشیم که حتّی در مراحلِ ابتداییاش، مراجعه به پزشک، یعنی قدم گذاشتن در راهِ صحیحِ درمانی، میتونه چقدر کمک کننده باشه و این خودمراقبتیها ما رو به اون مسیر هدایت میکنه.