ناباروری در مردان مشکلی رایج در بین زوجین است. در میان زوجهایی که برای تشکیل خانواده مشکل دارند، در یکسوم مواقع این مشکلات را میتوان به مسائل مربوط به باروری مردان نسبت داد. سهم زنان نیز یکسوم است. یکسوم باقیمانده مربوط به یک سری دلایل است که هنوز اطلاع و شناخت دقیقی از آنها در دست نیست. بیش از 10 درصد از زوجهایی که برای بارداری تلاش میکنند با مشکلات باروری روبهرو هستند. لقاح یک فرایند رمزآلود است و موانع زیادی برای این فرایند وجود دارد. خوشبختانه، اگر مشکل ناباروری دارید، به پایان خط نرسیدید. یعنی به این معنی نیست که نمیتوانید با همسرتان صاحب فرزند شوید. درمانها و روشهایی وجود دارد که میتواند شانس بارداری را افزایش دهد. در این مقاله بهصورت جامع در مورد ناباروری در مردان، دلایل، نشانهها و درمان آن اشاره خواهیم کرد. پس تا پایان مقاله با ما باشید.
همچنین بخوانید:
ناباروری مشکلی در دستگاه تناسلی مرد است که مانع از باردار شدن زن میشود. اگر یک مرد و یک زن به مدت بیش از یک سال، رابطه جنسی محافظت نشدهای را تکرار کردند و زن باردار نشد، ممکن است مرد، زن یا هر دوی آنها دچار مشکلات ناباروری باشند. این موضوع بیانگر وجود هر مشکلی در سلامتی مرد است که احتمال باردار شدن همسرش را کاهش میدهد. این ناتوانی میتواند ناشی از مشکلات و دلایل مختلفی باشد. از تولید کم اسپرم تا عملکرد غیرطبیعی آن و یا انسداد و مشکل در تحویل اسپرم. بیماریها، جراحات، مشکلات مزمن سلامت، سبک زندگی و عوامل دیگر ممکن است بر ناباروری در مردان مؤثر باشد.
اسپرمها در دستگاه تناسلی مرد ذخیره و حمل میشوند. وظیفه کنترل این فرایند توسط هورمون جنسیای به نام تستوسترون صورت میگیرد. این هورمون در بیضهها تولید میشوند. اسپرمها هنگام خروج از بیضهها به داخل لولهای به نام “اپیدیدیم” که در پشت هر بیضه قرار دارد میروند. پیش از انزال، اسپرم از اپیدیدیم به مجموعه دیگری از لولهها میرود. این لولهها مجرای دفران نام دارند. هر مجرای دفران از اپیدیدیم به پشت مثانه در لگن منتهی میشود. در آنجا هر مجرای انزال از کیسه منی به مجرای انزال میپیوندد. هنگامی که مرد انزال میشود، اسپرم با مایع پروستات و وزیکولهای منی مخلوط میشود که مایع منی را تشکیل میدهد. سپس منی از طریق مجرای ادرار و از آلت تناسلی خارج میشود.
باروری مردان بستگی به این دارد که بدن فرد اسپرم را بهصورت طبیعی بسازد و آنها را تحویل دهد. اسپرم وارد واژن زن میشود و از طریق دهانه رحم به داخل رحم و به لولههای فالوپ میرود. در آنجا، اگر یک اسپرم و تخمک به هم برسند، لقاح اتفاق میافتد. این سیستم تنها زمانی کار میکند که ژنها، سطح هورمونها و شرایط محیطی مناسب باشند.
ساخت اسپرم بالغ و سالم که بتواند حرکت کند به عوامل زیادی بستگی دارد. مشکلاتی وجود دارد که میتوانند از رشد اسپرم جلوگیری کنند یا مانع از رسیدن اسپرم به تخمک شوند. حتی دمای کیسه بیضه ممکن است بر باروری تأثیر بگذارد. بسیاری از عوامل بیولوژیکی و فیزیکی میتواند باروری را تحتتأثیر قرار دهد. در ادامه به دلایل رایج ناباروری در مردان اشاره میکنیم.
آزواسپرمی وضعیتی است که در آن هیچ اسپرم قابلاندازهگیریای در انزال مرد (مایع منی) وجود ندارد. این مشکل منجر به ناباروری در مردان میشود. منشأ و علت این مشکل بهخاطر علل انسدادی یا غیر انسدادی در مجاری انزالی با اپیدیدیم است. از علل انسدادی میتوان به آسیب و ضربه به نواحی مذکور، التهاب، سابقه جراحی در ناحیه لگن، وازکتومی و جهش ژنتیکی و بروز بیماری فیبروز کیستیک اشاره کرد.
از علل غیر انسدادی نیز میتوان به مشکلات و جهشهای ژنتیکی مانند سندرم کالمن، سندرم کلاین فلتر و فقدان کروموزوم Y اشاره کرد. همچنین عدم تعادل هورمونی و اختلالات غدد درونریز، مشکلات انزال مانند انزال رتروگراد (انزال معکوس) که در آن مایع منی به مثانه میرود و مشکلات مربوط به بیضهها باعث بروز آزواسپرمی میشود.
تولید اسپرم کم یا بیکیفیت. تعداد کم اسپرم الیگواسپرمی نام دارد. اگر مردی کمتر از 15 میلیون اسپرم در هر میلیلیتر منی دارد، تعداد اسپرم وی کمتر از حد طبیعی است. تعداد کم اسپرم، احتمال بارور شدن تخمک زن توسط یکی از اسپرمها و در نتیجه بارداری را کاهش میدهد. بااینوجود، بسیاری از مردانی که تعداد اسپرم پایینی دارند، هنوز هم میتوانند صاحب فرزند شوند. واریکوسل، عفونت، مشکلات انزال، آنتیبادیهایی که به اسپرم حمله میکنند، تومورها، بیضههای پنهان در داخل شکم، نوسانات هورمونی، نقص در لولههای انتقال اسپرم، مشکلات کروموزوم، بیماری سلیاک، داروهای خاص و سابقه جراحی باعث بروز الیگواسپرمی میشود.
گاهی نیز عوامل محیطیای مانند مواد شیمیایی صنعتی، قرارگیری در معرض فلزات سنگین یا اشعه ایکس و یا گرمشدن بیش از حد بیضهها باعث بروز این بیماری میشود.
بهعنوانمثال میتوان به سندرم کلاین فلتر (زیاد بودن کروموزومهای جنسی در مرد)، دیستروفی میوتونیک (بیماریای که باعث اختلال در عملکرد عضلات میشود.)، حذف کروموزوم و موارد دیگر اشاره کرد.
اسپرم ناقص و ضعیف
این مشکل به وضعیتی اطلاق میشود که اسپرم نمیتواند زنده بماند تا تخمک را بارور کند. دیابت، مشکلات و بیماریهای خودایمن، فیبروز کیستیک و برخی عفونتها باعث بروز این مشکل میشوند. اسپرمهای معمولی دارای سر بیضیشکل با دم بلند هستند. اسپرم غیرطبیعی دارای نواقصی در قسمت سر یا دم خود است. مثلاً قسمت سر آن بزرگ یا بدشکل است یا اینکه دم کج یا دوتایی دارد. به دلیل وجود این نقایص، اسپرم قادر به رسیدن و نفوذ در تخمک را ندارد. البته وجود درصد کمی اسپرم ناقص، معمول و طبیعی است. معمولاً حدود 4٪ تا 10٪ از اسپرمها در نمونه مایع منی طبیعی و سالم هستند، یعنی اینکه اکثریتقریببهاتفاق زیر میکروسکوپ کامل به نظر نمیرسند.
برخی بیماریها و مشکلات پزشکی ممکن است باعث بروز ناباروری در مردان شود. برای مثال میتوان به دیابت، برخی از اختلالات و بیماریهای خودایمنی، فیبروز کیستیک و برخی عفونتها اشاره کرد. دیابت در مردان باعث ایجاد مشکلاتی در برقراری رابطه جنسی و ناباروری خواهد شد. مشکلاتی مثل اختلال نعوظ، انزال معکوس، تأخیر در انزال، کیفیت پایین اسپرمها و هورمون تستوسترون . گاهی در اثر واردشدن ضربه به بیضهها ممکن است نازایی ایجاد شود.
مصرف داروها چه داروهای قانونی و استاندارد و چه غیرقانونی ممکن است اثرات نامطلوبی بر باروری مردان بگذارد.
• استروئیدها، استروئیدهای آنابولیک معمولاً داروهای هستند که برای افزایش توده عضلانی و یا کاهش چربی بدن از آنها استفاده میشود.
• مصرف زیاد الکل تولید تستوسترون را کاهش میدهد. باعث افزایش سرعت پاکسازی تستوسترون از جریان خون و افزایش تولید استروژن شده؛ در نتیجه سطح تستوسترون و تولید اسپرم کاهش مییابد.
• سیگار و تنباکو بر تولید و حرکت اسپرم تأثیراتی منفی میگذارد.
• ماریجوانا حاوی مادهای به نام THC است که ممکن است تولید اسپرم را کاهش دهد و با تداخل در تولید تستوسترون، میل جنسی را تضعیف کند. همچنین اثر مستقیمی بر حرکت اسپرم نیز دارد.
• شیمیدرمانی و پرتودرمانی، مردانی که تحت درمان با داروهای شیمیدرمانی و یا روش پرتودرمانی قرار دارند ممکن است یک دوره ناباروری را تجربه کنند.
• مواد مخدر نیز کیفیت و کمیت اسپرم را تحت تاثیر قرار میدهند.
بیماریای است که در آن وریدهای روی بیضهها بزرگتر از حد طبیعی هستند و باعث میشود که بیضهها بیش از حد گرم شوند که میتواند بر شکل یا تعداد اسپرمها تأثیر بگذارد.
اختلالات هورمونی
اختلالاتی که بر غده هیپوتالاموس یا هیپوفیز تأثیر میگذارند، میتواند بر ناباروری فرد تأثیر بگذارد.
باوجوداینکه عموم مردم تصور میکنند که هیچ نشانه و علامت آشکاری از ناباروری وجود ندارد، اما چند علامت هشداردهنده وجود دارد که باید مراقب آنها بود و به آنها توجه کرد.
برای مثال فرد دچار مشکل در نعوظ و یا حفظ آن باشد. مشکلاتی در انزال یا حجم کم مایع منی، کاهش میل جنسی، تغییرات در میزان میل جنسی. ازآنجاییکه باروری مرد با سلامت هورمونی او نیز مرتبط است. تغییرات در مردانگی که اغلب توسط هورمونها کنترل میشود، میتواند نشاندهنده مشکلات باروری باشد.
تورم و درد در یک یا هر دو بیضه. شرایط مختلفی وجود دارد که میتواند منجر به درد یا تورم در بیضهها شود که بسیاری از آنها میتوانند به ناباروری کمک کنند. اورکیت یا تورم ممکن است در نتیجه یک عفونت رخ دهد که ممکن است عفونت ویروسی، باکتریایی یا مقاربتی باشد. ممکن است درد و تورم خفیف تا شدید باشد. اورکیت اغلب از یک بیضه شروع شود و سپس بهتدریج به بیضه دیگر سرایت کند. همچنین ممکن است بر روی کیسه بیضه نیز تأثیر بگذارد.
بیضهها در برابر ضربه فیزیکی بسیار حساس هستند. ضربه به بیضه اغلب منجر به درد شدید میشود که معمولاً موقتی است و بهخودیخود برطرف میشود. اما اگر درد فروکش نکرد یا با تورم و کبودی بیضهها و ناحیه کیسه بیضه همراه باشد، باید به پزشک مراجعه کرد. زیرا یک آسیب بد میتواند باعث نشت خون به کیسه بیضه شود و منجر به نازایی شود.
نوزادان و کودکان بین سنین 12 تا 18 سال در مقایسه دیگران بیشتر در معرض این مشکل هستند. زمانی که بیضه خود را در داخل کیسه بیضه میپیچد. این مشکل ممکن است در نتیجه ضربه فیزیکی یا خودبهخود رخ دهد. پیچخوردن بیضه ممکن است در جریان خون به بیضه اختلال ایجاد کند و حتی منجر به مرگ بیضه شود. ممکن است در چنین مواردی درد در بیضه منجر به ناباروری شود. ازاینرو، معمولاً برای درمان این بیماری به جراحی نیاز است و سریعاً باید به پزشک مراجعه شود.
سرطان بیضه یکی از دلایل تورم در هر دو بیضه یا ایجاد توده روی بیضه شود. این بیماری اغلب با درد همراه است. البته لازم به ذکر است که این نوع سرطان قابلدرمان است. حتی اگر در طول درمان نیاز به برداشتن یک بیضه شود، بیضه دیگر همچنان اسپرم تولید میکند و بنابراین ممکن است مرد در آینده صاحب فرزند شود.
التهاب اپیدیدیم معمولاً در نتیجه یک عفونت به وجود میآید و شایعترین علت درد بیضه در مردان بالای 18 سال است. در بسیاری از موارد، این مشکل در اثر بیماریهای مقاربتی مانند کلامیدیا یا سوزاک ایجاد میشود. در صورت عدم درمان، این عارضه ممکن است منجر به تشکیل بافت اسکار در اطراف بیضهها شود. این موضوع به نوبه خود از خروج اسپرم از بیضهها جلوگیری کرده و باعث ناباروری شود.
در نهایت درد و تورم در بیضهها ممکن است در اثر فتق مغبنی و یا سنگ کلیه ایجاد شود.
مشکل در انزال، عدم انزال یا کاهش حجم مایع منی. انزال معکوس یکی از مشکلات مربوط به انزال است. یعنی مایع منی در هنگام ارگاسم بهجای بیرون آمدن از آلت تناسلی وارد مثانه میشود. اگرچه فرد هنوز به اوج لذت جنسی میرسد، ولی ممکن است منی خیلی کم یا اصلاً انزال نکند. همچنین به آن ارگاسم خشک نیز میگویند. انزال معکوس مضر و خطرناک نیست، اما ممکن است یکی از دلایل ناباروری در مردان شود.
یکی از نشانههایی که شاید آن را زیاد جدی نگیرند، کاهش میل جنسی و برانگیختگی جنسی است. در واقع این موضوع نشانهای از عدم تعادل هورمونی باشد که بر روی باروری اثر مستقیم دارد.
این مشکل در مردان به دلیل عدم تعادل هورمونی ایجاد میشود. زمانی که میزان ترشح هورمون مردانه تستوسترون نسبت به ترشح هورمون زنانه استروژن کمتر میشود. این مشکل یکی از نشانههایی نازایی در مردان است. البته بین بزرگی سینه در افراد چاق و ژنیکوماستی تفاوتهای زیادی وجود دارد. بزرگی سینه در افراد چاق به شکل نرم و آویزان است؛ ولی سینههای مردانه ناشی از ژنیکوماستی سفتتر است و بیشتر شبیه سینههای زنانه است. سایر علائم ژنیکوماستی عبارت است از احساس درد و تورم در سینهها و یا احساس التهاب در این ناحیه.
زمانی که رشد موهای صورت (ریش و سبیل) و موهای بدن مرد کم باشد میتواند آن را نشانهای از کمبودن تعداد اسپرمهای فرد دانست. یکی از دلایل بروز این مشکل عدم تعادل هورمونی است که بر نازایی فرد اثر دارد.
سایر علائم و نشانههایی که ممکن است نشانه ناباروری باشد عبارتاند از:
• ازدستدادن یا کاهش غیرمعمول حس بویایی
• بیضههای کوچک و سفت
• عفونتهای تنفسی مکرر
• کاهش توده عضلانی بدن
• خون در منی
• درد هنگام انزال
• تغییر در خلقوخو
• خستگی
• افزایش وزن
اکثر درمانهای ناباروری معمولاً توسط پزشک متخصص تجویز میشود. راههای درمانی زیادی وجود دارد و کسب اطلاعات بیشتر در مورد درمانهای ناباروری مفید خواهد بود.
اگر مشکلات مربوط به باروری سطح تستوسترون پایین (هیپوگنادیسم) باشد، پزشک ممکن است تزریق گنادوتروپین را برای بهبود باروری به فرد پیشنهاد کند. این داروها بدن مردان را به تولید تستوسترون و تولید اسپرم تحریک میکنند.
افرادی که دچار انزال معکوس هستند و اسپرم به سمت مثانه میرود را با داروهایی مانند پسودوافدرین درمان میکنند. این داروها معمولاً باعث میشوند که دهانه مثانه بسته شود.
در صورت مشکل داشتن نعوظ، داروهایی مانند سیلدنافیل (ویاگرا)، تادالافیل (سیالیس) یا آلپروستادیل ممکن است برای درمان مفید باشند.
افرادی که مشکل در باروری آنها به دلیل اختلالات مرتبط با نعوظ است و درمان دارویی هیچ اثری از بهبود در آنها ایجاد نکرده، پزشک به آنها استفاده از برخی دستگاهها را پیشنهاد میکند. یکی از این دستگاهها، پمپ آلت تناسلی مردانه یا دستگاه وکیوم است. این دستگاه باعث بهبود جریان خون در آلت تناسلی فرد خواهد شد.
اگر بیمار با روشهای دارودرمانی یا استفاده از دستگاههای پزشکی به نتیجه نرسید؛ انجام عمل جراحی راهحل پیشنهادی پزشکان خواهد بود. درمان جراحی آزواسپرمی انسدادی، برای رفع انسداد لولههایی است که اسپرم را از بیضهها به آلت تناسلی میبرد. جراحی بستن رگهای واریکوسل، اگر مشکل در باروری به دلیل بیماری واریکوسل باشد، گاهی اوقات جراحی برای بستن سیاهرگهای معیوب و غیرطبیعی توصیه میشود. جراحی برای واریکوسل گرید II یا گرید III پیشنهاد میشود. حدود دو سوم مردانی که تحت عمل بستن واریکوسل قرار میگیرند، کیفیت اسپرم را بهبود خواهد یافت.
جراحی وازکتومی برای جلوگیری از باروری انجام میشود و لولههایی که اسپرمها را از بیضه خارج میکنند مسدود میکنند. با این روش قابلیت باروری در فرد از بین خواهد رفت. اما اگر فرد بعد از مدتی تمایل به تولیدمثل و بچهدارشدن پیدا کند با جراحی وازکتومی معکوس، لولههای منیبر یا قسمتهای انتهایی آنها را به هم وصل میکنند و فرد به وضعیت عادی برمیگردد.
برای تشخیص باروری در مردان ممکن است از فرد آزمایش اسپر بگیرند. ازآنجایی که مردان همیشه در حال تولید اسپرم هستند، یک آزمایش بد اسپرم، باید در عرض حدود یک ماه دوبار تکرار شود تا مشخص شود آیا مشکل موقتی بوده یا نه. زیرا گاهی عواملی مانند بیماری، اثرات جانبی دارو یا صدمه در یک نمونه را از حالت مطلوب دور کند.
زمانی که فرد دچار کمبود یا نبود اسپرم باشد، بدون درمان هم میتواند پارتنر خود را درمان کند؛ ولی به کمک روش تلقیح درون رحمی (IUI) یا باروری آزمایشگاهی (IVF) باروری بهتر صورت میگیرد.
بیماریهای مقاربتی در سالهای اخیر روند رشد زیادی داشته است. هرساله افراد زیادی به این بیماریها دچار میشوند و بسیاری از این بیماریها به توانایی باروری هر دو جنس آسیب وارد میکند. حتی شاید ندانید که به بیماری آمیزشی مبتلا شدید. برخی از این بیماریها باعث ترشحات آلت تناسلی در مردان و زنان میشود، برخی دیگر خارش یا درد ایجاد میکنند؛ اما بههرحال هیچ نشانهای ندارند. بسیاری از آنها با مصرف آنتیبیوتیک از بین میروند. مشکل اینجاست که اکثر افراد نمیدانند که دچار عفونت هستند، چون خیلی از این بیماریها علائم واضحی ندارند. در ادامه به مواردی از آسیبرسانترین بیماریهای آمیزشی میپردازیم.
این بیماری در بین افراد رواج بسیاری دارد. باکتری کلامیدیا تراکوماتیس باعث بروز این عفونت میشود. این بیماری هم در بین زنان و هم در بین مردان رواج دارد و در هر دو جنس میتواند به باروری آسیب برساند. این بیماری بهراحتی از طریق نمونهبرداری از آلت تناسلی مرد یا واژن زن و فرستادن نمونه به آزمایشگاه، قابل تشخیص است. کلامدیا بهراحتی توسط آنتیبیوتیک قابلدرمان است. مردانی که این عفونت را درمان نکردند، ممکن است به عفونت در بیضهها که محل تولید اسپرم است دچار شوند. این مشکل باعث کاهش تولید اسپرم خواهد شد.
باکتری نایسریا گونوره آ باعث بیماری سوزاک میشود که میتواند ناحیه شرمگاهی، دهان یا مقعد را مبتلا کند. این بیماری نیز هم در بین زنان و هم در بین مردان رایج است. سوزاک با آنتیبیوتیک درمان میشود. مردان مبتلا به این بیماری معمولاً ترشحاتی در آلت تناسلی دارند و احساس سوزش میکنند.
عامل سفلیس باکتری ترپونما پالیدوم است. این باکتری میتواند از راه واژن، دهان یا مقعد منتقل شود. سفلیس بهراحتی با پنیسیلین درمان میشود. بر خلاف باور عموم، سفلیس نمیتواند از راه توالت منتقل شود.
ویروس نوع 2 تبخال عامل ایجاد تبخال تناسلی است. برخی افراد روی لبهایشان تبخال میزنند که به دلیل ویروس تبخال نوع 1 ایجاد میشود. تبخال معالجهپذیر نیست؛ اما بعد از بیرونزدگی با داروهای پاد ویروس درمان میشود.
ویروس نقص ایمنی HIV بدن انسان باعث بیماری ایدز (سندرم نقص ایمنی) میشود. هماکنون هیچ درمانی برای این بیماری وجود ندارد. اگرچه برخی از داروهای پاد ویروس میتوانند تا مدتی این بیماری را کنترل کنند.
اورئا پلاسما و مایکوپلاسما میکروارگانیسمهایی هستند که میتوانند بسته به ویژگیهای موروثیشان، قسمتهای مختلفی از بدن را تحت تاثیر قرار دهند. نواحی شرمگاهی در هر دو جنس میتواند حامل اورئا پلاسما یا مایکوپلاسما باشد. افراد مبتلا چه مرد و چه زن، ممکن است دچار سقط جنین یا مشکلات مربوط به کاشته شدن جنین در رحم شوند. این بیماری به کمک آنتیبیوتیکها رفع خواهد شد.
بسیاری از مسائل مربوط به سبک زندگی میتوانند بر تولید اسپرم اثر بگذارند. سیگارکشیدن، مصرف ماریجوانا، الکل، استروئیدهای بافتدار و دوچرخهسواری باعث مشکلاتی نظیر ناباروری در مردان میشود. از دیگر موارد میتوان به تشعشعات شیمیایی، استفاده از لپتاپ، کوکائین، داروها، سن و اضافهوزن نیز اشاره کرد؛ بنابراین کنترل و مدیریت این عوامل به بهبود سبک زندگی و باروری کمک زیادی خواهد کرد.
بر خلاف تصور عموم مردان در باروری با محدودیت سنی مواجه هستند. یعنی سن در باروری مردان هم به اندازه زنان نقش ایفا میکند. مردان پیرتر اسپرمهای سالم و بالغ کمتری تولید میکنند. اسپرمهای نابالغ معمولا کندتر هستند و توان رسیدن به تخمک را ندارند. همچنین تولید کمتر هورمون در مردان باعث مشکلاتی از قبیل نعوظ و انزال خواهد شد.
متا: بیماریهای عفونیای وجود دارد که بر ناباروری در مردان موثر است. با شناسایی و درمان این بیماریها میتوانید به راحتی صاحب فرزند شوید